ECDAT’TAN GÖKYÜZÜNE BAKIŞ: OSMANLI ASTRONOMİ TARİHİ
29 Kasım Cuma günü, Hacı Arif Bey Konağı’ndaki Divan Sohbeti konuğumuz; İstanbul Üniversitesi Bilim Tarihi Bölümü Öğretim Üyesi Dr. Gaye Danışan idi. Konuğumuz, Prof. Dr. Murat Elmalı’nın yönlendiriciliği ile “Osmanlı Astronomi Tarihi” konusunda bize dimağımızı şenlendiren bilgiler sunarken bazı argümanlarla anlatıyı derinleştirdi.
Astronomi ve Denizcilik
İlk olarak astronomi ve denizcilik arasındaki ilişkiye değinen Dr. Gaye Danışan, bu konuda yazılmış olan eserlere dikkat çekti. Piri Reis’in “Kitab-ı Bahriye”sinden ve Seydi Ali Reis’in “Kitab-ı Muhit”inden söz edip, bu denizcilerin astronomiye bakış açısına değindi. Dr. Gaye Danışan “Piri Reis’in Akdeniz denizciliği ile ilgili kaleme aldığı eserinde; astronomiye zorunda kalmadıkça başvurulmaması gerektiğini, astronomi aletlerini kullanarak denizcilikte güvenilir bir noktaya gelineceğini söyler.” dedi. Piri Reis’in aksine Seydi Ali Reis’in astronomiye ilgili olduğunu belirten Dr. Gaye Danışan, Seydi Ali Reis’in bu konuda bazı eserler kaleme aldığından söz etti. Hint Okyanusu’nda görevlendirilen Seydi Ali Reis’in, farklı bir iklim ve denizin olmasından kaynaklı diğer Hint Okyanusu denizcileri gibi astronomiden çokça faydalandığı belirtildi, bu coğrafyadaki tecrübelerini gelecek nesillere aktarmak için bazı eserler kaleme almış olduğunu fakat o bölgeden çekilmemiz nedeniyle, aktardığı bilgilerin ne yazık ki sadece teori düzeyinde kaldığına dikkat çekildi.
Aynı zamanda, Akdeniz bölgesi denizcilik açısından değerlendirildi. Astronomi aletlerinin sadece gökyüzünü gözlemlemek için değil, aynı zamanda yeryüzündeki bazı hesaplamalar için de kullanıldığını belirtti.
Takvimler
Osmanlı takvimlerinden bahis açıldı, takvimlerin astronomi ile ilişkisine değinildi. Dr. Gaye Danışan, astronominin tıpla olan ilişkisinden söz etti; mevsime göre beslenme, tedavi vakitleri ve şekilleri gibi konularda astronomiye başvurulduğunu belirtti. Ahkam takvimini detaylandırdı. Dr. Gaye Danışan “Ahkam takvimi, Osmanlı’nın mikro kozmos ve makro kozmos bakış açısını yansıtır. Üstelik bu takvimler sadece Ahkam veya astroloji konularına değil aynı zamanda kainat, padişahlar, önemli kişiler ve halk konusunda da bilgiler verir. Bu takvimlerde birbirleriyle ilişkili cetveller vardır. Mevasim denilen cetvellerde doğa olayları, tarımsal aktivitelerin vakitleri, farklı milletlerin önemli günleri gibi bilgiler yer alır. Ahkam ifade eden -helal, haram ifade eden- bilgileri de içerisinde barındırır.” dedi. Takvimlerin kullanımının sadece zamanla ilgili olmadığına, vergilerin bile takvimden hareketle belirlendiğine dikkat çekildi.
Dr. Gaye Danışan’ın bu keyifli sohbetinin ardından fotoğraf çekimi yapıldı ve sohbet burada sona erdi.
Hazırlayan: Süheyla SARİ (Gelişme 1)
