2000 yılında bir grup idealist genç akademisyenler olarak sosyal bilimlerde akademik dergiler üzerine sohbet ediyorduk. Söz akademik dergilerin hem sayıca hem de kalite bakımından yetersizliklerine geldi. Durumdan vazife çıkarıp uzun süredir hayalimde olan dergi çıkartma fikrimi açtım. Tecrübeli hocalarımızdan da destek alarak böyle bir dergi çıkarabileceğimize inanıyordum.
Arkadaşlar bu fikri destekleyince faaliyetlere başladık. Tarih ve İslam Araştırma Vakfı (TİSAV) bünyesinde sosyal bilimlerin tarih, dil, edebiyat, eğitim, sosyoloji, psikoloji, sanat vb. alanlarında yazıların yer alacağı bir dergi çıkacaktık. Üst üste yaptığımız toplantılar sonucu derginin idari ekibini, yayın kurulunu, danışma kurulunu ve teknik ekibini belirledik. Kuruluş aşamasındaki bu toplantılarda Nihat Öztoprak, Osman Sezgin, Ali Akyıldız, Recep Ahıshalı, Zekeriya Kurşun, A. Halûk Dursun, Durmuş Hocaoğlu, M. Hanefi Bostan, Sebahat Deniz, Gülay Öğün Bezer, Erhan Afyoncu, Mustafa S. Küçükaşçı, Cemal Yıldız, Cemalettin Şahin, Mustafa Kaçalin, Muzaffer Doğan, Ahmet Kanlıdere, Ali Karaca, Mehmet Taşdemir yer aldı. O dönemlerde internet çok yaygın olmadığı için dergiyi baskıyla çoğaltacak ve abone usulü dağıtacaktık. Bu sebeple bilhassa yurt dışından temsilcilerin olmasına da karar verdik. Böylece ABD’den Walter G. Andrews, İngiltere’den Christopher Ferrard, Japonya’dan Nobuo Mısawa, Kıbrıs’tan Kadir Atlansoy, Kırgızistan’dan Döölötbek Saparaliyev, Kuveyt’ten Faisal Alkandari, Macaristan’dan Geza David, Suudi Arabistan’dan Mohammad M. Al-Quraını, Yunanistan’dan Evangelia Balta ile irtibata geçtik. Temsilcilerimiz bize hem makale akışı temin edecek hem de ülkelerinde akademisyenleri ve kütüphaneleri dergiye abone yapacaklardı.
Derginin kuruluş aşamasındaki işleri takip etme ve editörlük görevini ben üstlendim. Derhal işe koyularak Türkiye ve yurtdışından akademik dergileri incelemeye başladım. Yurtdışından ABD, İngiltere, Almanya ve Fransa’da çıkartılan akademik dergilerin birçoğunu tek tek inceledim. Sistemlerini çıkarttım. Dergilerin incelenmesi esnasında Fransızcada Hakan Çil, Almancada Cemal Yıldız, Acar Sevim, İngilizcede Christopher Ferrard’dan yardım aldım. Araştırmalar sonucu dergiye güncel ve kapsamlı bir yayın ülkeleri hazırladık. Böylece ilk sayının çıkartılması için hazırlıklar tamamlanmıştı. O zamanlar böyle bir dergiyi çıkartmak zor, meşakkatli ve de masraflıydı. Bu sebeple çalışmalarımızı geçici bir heves olarak görenler vardı. Güven temini için ilk sayının bir an önce çıkması gerekiyordu. Derhal bir broşür hazırlayarak duyuruya çıktık ve makale talebinde bulunduk. Kısa sürede ilk sayının makalelerini topladık, işlemlerini tamamladık ve Recep Ahıshalı’nın mizanpajıyla baskıya girdik.
Osmanlı Devleti’nin 700. kuruluş yıldönümüne armağan olarak hazırlanan ilk sayının 2000 yılında dolu dolu çıkması (25 makale, 3 inceleme yazısı) yüzleri güldürdü ve akademik camianın dikkatini çekti. Faaliyetlerimizi geçici heves olarak görenler bu sefer de yardımcı doçentlerin makalelerini yayımlamak için giriştikleri geçici bir faaliyet olarak yorumlamaya başladılar. Onların cevabı, o günden bugün derginin hiç aksatılmadan çıkartılmasıyla verilmiş oldu.
Gelişmiş ülkelerin akademik dergileri incelenirken bilhassa fen ve teknik bilimleri alanlarında hakem usulünün rağbet gördüğü, sosyal bilimlerde de benzer uygulamaların yavaş yavaş yayıldığını fark ettim. Hakem usulünün yaygınlaşacağı anlaşılıyordu. Öyleyse daha başından hakem usulüyle dergi çıkarmak çağı yakalamak anlamına gelecekti. Bu usulü yayın kurulunda müzakere ederek uygulamaya karar verdik. Zira hakem usulü kopan hoca-talebe ilişkisinin boşluğunu bir nebze olsun dolduracaktı. Böylece ikinci sayıdan itibaren hakemli dergi yayınını gerçekleştirdik. Bu doğrultuda makalelere Türkçe ve İngilizce özet ve anahtar kelimeler de koymaya başladık. Makale başlığının yer aldığı ilk sayfaya makale ve dergi hakkında her türlü bilginin bulunduğu fonksiyonel bir yapı kazandırdık. Bunları yaparken iki motivasyonumuz vardı: biri araştırmacıya kolaylık sağlamak diğeri indekslere girmemizi kolaylaştıracak uluslararası standardı sağlamaktı.
Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi bu yürüyüşüyle daha sonra hızla sayıları artacak olan akademik dergilere örnek olmuş ve birçok konuda katkılar sağlamıştır. Mesela: ilk sayılarda makalelerle ilgili tenkit, teklif Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 7 ve katkıda bulunmak isteyenler bize bildiriyor, biz de yazarlara aktarıyor idik. Bu sürdürülebilir bir durum değildi, çözüm için toplandık.
Öncelikle yazarın künyesinin sonuna telefonunu yazma fikrini değerlendirdik, ancak sakıncalı olacağı düşüncesiyle bundan vazgeçtik. Daha sonra o tarihlerde yeni yaygınlaşmakta olan e-posta adresini yazmaya karar verdik. Bu uygulama işe yaradı ve daha sonra dergicilikte yaygınlaştı. Diğer bir katkı da şöyledir: 2000’li yıllara kadar makalelerin ilk sayfasında makalenin tam künyesini bulmak mümkün değildi. Makaleler fotokopi edilince ilk sayfaya künyesini ayrıca yazmak gerekiyordu. Çoğu zaman unutulduğu için daha sonra tekrar kütüphaneye gitmek gerekiyordu. Bunu çözmek için her makalenin ilk sayfasına başlığın üstüne künye bilgilerini koyduk. Bu da dergicilikte önemli bir aşama idi. Bunların yanında en büyük katkımız hakem usulünde oldu diyebilirim. Zira daha sonra birçok dergi editörü hakem usulüne geçerken sistemin nasıl çalıştığını sordu. Onlara, gelişmiş ülkelerde sosyal bilimler alanında çıkartılan birçok akademik derginin uygulanmakta olduğu bu sistemi aktarmaya çalıştık.
Yılda iki sayı çıkartılan dergimizin bahar sayısı Haziran’da, güz sayısı Aralık’ta çıkarılmaktadır. 2000 yılından bu zamana hiç aksatılmadan çıkarılması istikrara verilen önemdendir. Diğer bir istikrarlı çizgimiz de hakem usulünden taviz verilmemesidir. Katkısı olmayan hakemlerle çalışılmamasıdır. Bazen hakemler “uygundur” deyip bir veya birkaç cümleyle rapor hazırlamaktadır. Böyle rapor düzenleyenlere bir daha raportörlük yaptırılmamaktadır. Kalite hususunda zamanla dergide şöyle bir ölçü oluşmuştur: Makale editörün ve hakemlerin destekleriyle akademik bir hüviyet kazanmalı ve yayımlandıktan sonra hiçbir jüri önünde yazarını üzmemelidir. Bu sebeple editörlük, sekreterlik olarak değil yazının gelişinden yayımlanmasına kadar süren üçüncü hakemlik gibi görülmektedir.
Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi’nin ilk 7 sayısı TİSAV (Tarih veİslam araştırma Vakfı) bünyesinde çıkarıldı. Vakıf adına sahibi Osman Sezgin idi. Sekizinci sayıdan itibaren KOCAV (Kültür Ocağı Vakfı) bünyesinde çıkarıldı. Vakıf adına sahibi Ali Ürey’dir. Her şeyiyle KOCAV’lı olan dergi burada yoluna devam etmektedir.
Her dönemde edindiğimiz tecrübelerle yenilemeye ve geliştirmeye çalıştığımız dergimizde, altıncı sayıdan (2002 Bahar) itibaren alan editörlüğü uygulaması başlatılmıştır. Derginin genel editörlüğü, yayım hazırlıkları ve resmi temsil görevlileri tarafımdan yürütülürken tarih editörlüğünü ilk olarak Ali Akyıldız, edebiyat editörlüğünü ise Nejat Sefercioğlu üstlenmiştir. Daha sonra tarih editörlüklerini sırasıyla Yüksel Çelik, Davut Hut yürütmüştür. Kemalettin Kuzucu ise halen yürütmeye devam etmektedir. Edebiyat editörlüğünü ise daha sonra Üzeyir Arslan yürütmüştür, halen Ümran Ay bu görevi yürütmeye devam etmektedir.
Derginin ilk sayılarında tarih, dil ve edebiyat makalelerinin yanında eğitim, sosyoloji, felsefe vb. diğer sosyal alanların yazıları da yayınlanıyordu. Ancak dergiciliğin dünyada hızla müstakil alan yayıncılığına doğru gittiği görülüyordu. Üstelik okuyucu da haklı olarak satın aldığı bir dergide kendi alanıyla ilgili daha çok makale bulmak istiyordu. Oluşan abone kitlemizin de istekleri dikkate alınarak alan daralmasına gidildi ve altıncı sayıdan itibaren editörlükler yalnızca tarih, dil ve edebiyat alanlarına indirgendi. Bu anlayışla 10. sayıdan itibaren diğer alanlarda makalelere yer verilmemiştir.
Dergiciliğin bir parçası haline gelen kitap tanıtımlarına Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi’nde yer verilmemiştir. Zira bu uygulamada tanıtımlar umumiyetle asistanların hoca kitaplarını tanıtmaları şeklinde yürütüldüğü için akademik bir değer taşımamaktadır. Bunun yerine “Kitabiyat” başlığı altında seviyeli kitap ve makale değerlendirmelerine yer verilmiştir. Değerlendirmelerin yazarın şahsına hakaret içermemesine, yalnızca hataların insanî ve seviyeli bir üslupla belirtilmesine özen gösterilmiştir. İtiraf etmek gerekir ki bu alanda seviyeli yazı bulmakta daima güçlük çektik. Türkiye’de akademi camiasının duygusal yapısının henüz buna hazır olmadığını söyleyebiliriz. Değerlendirmeler bir şekilde yazarı hedef alan yazıya dönüşmektedir.
Dergimizde özel, armağan ve hatıra sayıları da yayımlanmaktadır. İlk sayı Osmanlı Devleti’nin 700. Kuruluş Yıldönümüne Armağan edilmiştir. 24. sayı düşünce dünyamızın mümtaz simalarından aynı zamanda danışma kurulu üyelerimizden olan Durmuş Hocaoğlu’nun vefatı üzerine hatıra sayısı olarak çıkarılmıştır. 40. sayı Türklerin atası sayılan Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 9 Yavuz Sultan Selim özel sayısı olarak düzenlenmiştir. 47. sayı ise son dönem kültür adamlarından İstanbul sevdalısı ve aynı zamanda danışma kurulu üyemiz A. Haluk Dursun özel sayısı olarak neşredilmiştir.
Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi’nde 2000-2024 yılları arasında elli sayılık tarihinde 239 dil ve edebiyat, 214 tarih, 15 eğitim, sosyoloji vd., 11 tercüme, 33 kitabiyat olmak üzere toplamda 512 yazı yayımlanmıştır. Bununla birlikte dergiye gönderildiği halde çeşitli sebeplerle reddedilen, yayımlanamayan makalelerden de söz etmek lazım. Her sayıda en az iki makalenin reddedildiğini söyleyebiliriz. Bunları da hesaba katarsak yaklaşık 700 makale ile dergi editörleri ve hakemleri ilgilenmişler, işlemlerini yürütmüşlerdir.
Akademik dergiciliğin içinde olanların çoğunun bildiği gibi bu tür dergileri çıkarmak hasbîlikle mümkündür. Zira bu tür dergiler kar getirmez, okuyucusu kadar alıcısı yoktur. Bu sebeple kurumlar da ilgi göstermezler. Ancak üniversiteler akademik faaliyet olarak göstermek amacıyla masraflarını gider göstererek, hocalarının gayretleriyle çıkarırlar. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi’nin hayata geçiren de devam ettiren de vakıflar olmuştur. İlk yedi sayının yayımı Tarih İslam Araştırma Vakfı tarafından, 43 sayının yayımı Kültür Ocağı Vakfı tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu hizmetlerinden dolayı TİSAV başkanı
Osman Sezgin’e ve KOCAV başkanı Ali Ürey’e gönülden teşekkür ediyorum. Vakıf Başkanımızla birlikte baskı işlemlerini takip edip yürüten ve dağıtımını saylayan KOCAV müdürü İbrahim Biz’e ve maddi manevi katkıda bulunan KOCAV ailesine teşekkür ediyorum. Derginin ilk sayısından bu zamana kadar editörlük, editör yardımcılığı, teknik sorumlu, abone sorumlusu, anadili sorumlusu, yabancı dil sorumlusu olarak bizzat mutfağında yer alan Recep Ahıshalı, Ali Akyıldız, Üzeyir Arslan, Ümran Ay, Nejat Sefercioğlu, Yüksel Çelik, Davut Hut, Uğur Demir, Orhan Söylemez, Muzaffer Doğan, Ahmet Kanlıdere, Nusret Gedik, Kemalettin Kuzucu, Nursel Uyanıker, Burak Özsöz, Zeynep Öz, Bünyamin Ayçiçeği, İlham Köse, Hakan Taş, Ozan Yılmaz, Beyza Karakaya’ya hizmetlerinden dolayı teşekkür ederim. Son olarak isimlerini burada tek tek sayamayacağımız yayın kurulumuzun, danışma kurulumuzun ve hakemlerimizin hepsine ayrı ayrı teşekkür ediyorum. İlme ve kültüre katkı amacıyla bizlere güvenerek desteklerini esirgemeyen, her zaman ellerindeki işi bırakıp derginin işini önceleyen bu hocalarımızın hakları ödenmez, var olsunlar. Danışma ve yayın kurullarımızda görev almış vefat eden arkadaşlarımızı Durmuş Hocaoğlu, A. Haluk Dursun ve Mustafa Sabri Küçükaşçı’yı rahmet ve minnetle yâd ediyorum.
Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunun 100. yılına armağan ettiğimiz 50. sayımız hayırlı uğurlu, okuyanı bol olsun. Nice elli sayılarda görüşmek temennisiyle…
Prof. Dr. Nihat Öztoprak
Kurucu Editör
Derginin tamamına aşağıda yer alan link adreslerinden ulaşabilirsiniz.
